Leanwashing – „zdrowe” niezdrowe jedzenie

Nic nie działa lepiej na propagowanie produktu, niż sprytne połączenie go z akacją społeczną mającą na celu walkę z jakąś bolączką. Weźmy, jako przykład poruszający nas wszystkich problem związany z niedożywieniem dzieci w Polsce – szczególnie tym, że tak wiele z nich chodzi do szkoły bez śniadania lub ma ono niewłaściwą formę (z powodu biedy rodziców, zaniedbania albo braku świadomości, że to ważne). Jest to niewątpliwie bardo przykre i warto brać udział w działaniach mających poprawić sytuację i los dzieciaków. Ale czy etyczne jest budowanie kampanii społecznych, które w znacznej mierze są kampaniami głównie propagującymi własne produkty? Jeszcze, jeśli produkty te są rzeczywiście wartościowe. Gorzej, gdy wmawia się społeczeństwu, akcja po akcji, że coś jest bardziej zdrowe, niż w rzeczywistości. 

W 2006 roku powstało Partnerstwo dla Zdrowia, czyli koalicja firm Danone, Lubella, Biedronka oraz Instytut Matki i Dziecka. Jako cel działania przyjęto „przeciwdziałanie niedożywieniu dzieci w Polsce oraz propagowanie wśród najmłodszych zdrowych nawyków żywieniowych. Aby realizować swój cel Partnerzy prowadzą działania edukacyjne oraz opracowali pierwszy w Polsce produkt z misją społeczną – Mleczny Start”.  Czym jest Mleczny Start? Jest to kaszka w saszetce, oferowana w kilku smakach, przeznaczona dla dzieci od 3 roku życia i oferowana, jako pomysł na zdrowe śniadanie. Obecnie na rynku pojawiła się również kanapka (coś w rodzaju batonika) – mająca pełnić rolę drugiego śniadania do szkoły.

 

Aktualnie Partnerstwo dla Zdrowia promuje akcję "Śniadanie daje moc" (akcja wystartowała 8 listopada 2011 r.), której warto się przyjrzeć bliżej. 

 

„Śniadanie to najważniejszy posiłek dnia. – czytamy na stronie kampanii – Dzięki niemu nasze dzieci mają energię do nauki, lepiej koncentrują się podczas lekcji i mają siłę do zabawy. To najlepszy start w nowy dzień! Dlatego powstał program edukacyjny: Śniadanie Daje Moc, w którym zachęcamy Was, drodzy Nauczyciele i Rodzicie, do utworzenia w klasach Waszych dzieci Klubów Śniadaniowych oraz do obchodzenia, 8 listopada, Dnia Zdrowego Śniadania. W Klubach Śniadaniowych, w czasie zajęć edukacyjnych, będziecie mogli przekazać najmłodszym cenne informacje, w oparciu o 12 zasad zdrowego odżywiania, o roli prawidłowego żywienia”. Wśród celów programu wymienia się – „Zwiększanie świadomości nt. zdrowego odżywiania i roli śniadania w diecie dziecka. Przyczynianie się (pośrednio) do obniżania poziomu niedożywienia dzieci w Polsce – poprzez edukację. Edukację najmłodszych poprzez zaangażowanie rodziców i nauczycieli w kwestie prawidłowego żywienia dzieci”.

 

Pomysł trzeba przyznać bardzo wartościowy, bo przecież zdrowe jedzenie, zapewnia dziecku dobry rozwój. Warto edukować dzieci i rodziców, uświadamiać i małym i dużym, że jedzenie ma znaczenie i wpływa na stan naszego ciała i umysłu. Martwi mnie tylko jedno w tym przypadku – przy okazji propagowania dobrych idei, daje się ludziom jednocześnie jasny przekaz „Mleczny start jest zdrowy, jest wartościowym posiłkiem – dając go dziecku, zapewniasz mu zdrowie”. Bo jak inaczej interpretować fakt, że ktoś oferuje produkt i jednocześnie działając na rzecz propagowania zdrowia „przemyca” go w swoich akcjach? – Dla wielu jest to jednoznaczne z tym, że ten produkt również musi być zdrowy! Szczególnie, jeśli wśród patronów akcji wymienia się Kuratoria Oświaty i inne organizacje, „strażników” dobra dziecka.

Wypowiedzi ekspertów, statystyki na stronach Mleczny start i Śniadanie daje moc – wszystko to podkreśla, jak ważne jest odpowiednie żywienie dzieci, dostarczanie im witamin i składników odżywczych, a szczególnie zadbanie o pierwsze i drugie śniadanie. Nie może to być jednak byle co, ponieważ cytując zamieszczone na stronie wypowiedzi ekspertów – „Produkty żywnościowe polecane w żywieniu dzieci powinny charakteryzować się wysoką wartością odżywczą i jakością zdrowotną. Należy pamiętać o tym by dostarczały dziecku potrzebne do rozwoju białko, witaminy, oraz składniki mineralne np. wapń, żelazo, cynk i magnez”, „Pierwsze śniadanie uważane jest za najważniejszy posiłek w ciągu dnia i obowiązkowy punkt w programie zadań ucznia przed wyjściem do szkoły. Powinno dostarczać dziecku ok. 25% dziennego zapotrzebowania na energię i wybrane składniki odżywcze, które mają wpływ między innymi na mocne kości, odporność i dobrą koncentrację”. 

 

W kontekście drugiego śniadania możemy zaś przeczytać: „Drugie śniadanie jest jednym z najważniejszych elementów w diecie dziecka […] Dlatego każda Super Mama powinna zadbać o to, by dziecko miało w plecaku przygotowane pożywne i pełnowartościowe drugie śniadanie. […] Drugie śniadanie bogate w wapń i magnez pomaga w szybkim myśleniu, co pozwala na sprawne rozwiązywanie szkolnych zadań. Drugie śniadanie bogate w błonnik pozwoli utrzymać prawidłowy poziom glukozy we krwi, a tym samym dostarczy dziecku energii i pozwoli mu się skoncentrować na lekcjach.[…] Dobrze skomponowane drugie śniadanie dostarcza bardzo ważnych dla dziecka witamin z grupy B, wapń, cynk, żelazo”.

 

Na stronie akcji Mleczny Start znajdziecie jeszcze wiele innych, podobnych wypowiedzi ekspertów. Nic by mnie w tym nie zdziwiło, gdyby nie odczucie, że słowa ekspertów pokrywają się całkowicie z eksponowanym właściwościami i składem produktów „Mleczny start”. Porównajcie zresztą sami:

 

„Mleczny Start Kaszka […] Kaszka pokrywa 25% dziennego zapotrzebowania dziecka na energię. […] Dodatkowo, specjaliści Instytutu Matki i Dziecka wzbogacili jej formułę o ważne składniki mineralne takie, jak: witamina D i wapń do budowy kości (zawartość witaminy D pokrywa 15%), witamina C i żelazo dla energii na cały dzień,  witamina E i cynk istotne dla odporności, witamina B6 i magnez wspomagające koncentrację".

 

 

 

 

„Mleczny Start Kanapka – Kanapka Zbożowa […] bez problemu można ją dać dziecku do szkoły, by mogło cieszyć się nią podczas przerwy. Skutecznie doda mu ona energii do nauki i zabawy podczas pierwszej części dnia. Zbożowa Kanapka jest cennym źródłem naturalnego błonnika. Dostarcza także do 25% dziennego zapotrzebowania na następujące witaminy i minerały dobrane przez specjalistów z Instytutu Matki i Dziecka: witamina D i wapń do budowy kości (zawartość witaminy D pokrywa 15%), witamina C i żelazo dla energii na cały dzień, witamina E i cynk istotne dla odporności, witamina B6 i magnez wspomagające koncentrację”.

 

 

 

 

Jak podkreśla Iwona Kibil, analizując skład kaszki Mleczny Start – „Produkt jest przetworzony. Nic, co jest przetworzone nie powinno być promowane, jako zdrowe i odpowiednie dla dzieci. Witamina C jest tu w formie syntetycznej i nie można jej wywyższać nad witaminę C zawartą naturalnie w owocach i warzywach. Jeżeli chodzi o pozostałe minerały i witaminy, to moje zdanie jest następujące: 2 kanapki z pełnoziarnistym chlebem żytnim i kolorową pastą np. z fasoli, pestek dyni i pieczonej papryki czerwonej dostarczą jakieś 4 razy mniej cukrów prostych, 2 razy więcej żelaza, cynku i większej ilości witaminy B6 i magnezu. Witaminę C możemy dostarczyć w postaci świeżego pomidora i np. szczypiorku. Fasola jest także dobrym źródłem wapnia. Poza tym kolorowa pasta jest nie tylko smaczna, ale i chętnie jedzona przez dzieci.

 

Porcja produktu „Mleczny start” nie zawiera ani kwasu foliowego (odpowiedzialnego m.in. za sprawny układ nerwowy, prawidłowy poziom homocysteiny we krwi, a także poziom krwinek czerwonych) ani potasu odpowiedzialnego za gospodarkę wodno-elektrolitową w organizmie i prawidłową pracę serca. W proponowanym przeze mnie śniadaniu jest i potas i całe mnóstwo folianów, znikome ilości tłuszczy nasyconych (w mlecznym starcie jest ich aż 3,7g- to bardzo dużo! W zaleceniach całodzienna dieta powinna zawierać ich poniżej 10% całkowitej energii z tłuszczy). W składzie produktu doszukałam się także utwardzonych tłuszczy roślinnych – zawierają izomery trans nienasyconych kwasów tłuszczowych, powinno się ich unikać. Produkt jest przesłodzony (w gotowym produkcie występuje ponad 3 łyżeczki cukru, do tego jeszcze syrop glukozowy). Truskawki suszone 0,03% zawartości – i to jest akcja promująca zdrowie dziecka?”.

 

Kanapka również okazuje się być niezbyt udanym pomysłem na śniadanie. Jak zauważa Pani Kibil – „Jest to produkt wysoce przetworzone. Nie wiem ile w batoniku jest płatków owsianych i jęczmiennych i jaki jest skład poszczególnych mąk. Jednakże nazwa batonika budzi moje wątpliwości skoro nie podano ilości płatków zbożowych. W zamian za to, są w nim ogromne ilości cukru, tłuszczy nasyconych, substancji E”.

Nie twierdzę, że akcja "Śniadanie daje moc" jest sama w sobie zła, ponieważ propagowanie zdrowego żywienia dzieci i dbanie o ich „pełne brzuszki” jest czymś bardzo dobrym. Obawiam się jednak, że jak w przypadku i innych kampanii „Partnerstwo dla Zdrowia”, także i ta ma swoje negatywne, drugie dno – w ostatecznym rozrachunku, jako zdrowy posiłek propaguje bowiem produkty Mleczny Start. Być może stosuje się tu zasadę – „Im częściej coś powtarzamy, tym bardziej prawdziwe się wydaje”. 

 

W przeświadczeniu takim utwierdził mnie również m.in. filmik przedstawiający inną akcję z inicjatywy Partnerstwa dla Zdrowia – "Mleczny Start wspiera Super Mamy". Należy podkreślić, że jej celem było „upowszechnienie wśród mam wiedzy dotyczącej zasad prawidłowego odżywiania dzieci oraz zachęcenie najmłodszych do jedzenia śniadania – najważniejszego posiłku w ciągu dnia". Filmik, przypomina te propagandowe z okresu PRL. Jasno wskazuje na to, że tradycyjne śniadanie (tu jego przedstawicielem jest kanapka – zaznaczam chlebowa, a nie batonikowa) należy odłożyć na bok i zastąpić je kaszką Mleczny start, bo to najsłuszniejsza decyzja. Zobaczcie i przeraźcie się sami.

 

 

Czy tak powinno być, że jedzenie wysoko przetworzone, z dużą ilością cukru kreuje się na coś wyjątkowo wartościowego dla dzieci?

Przykład propagowania kaszek i kanapek Mleczny start pod „przykrywką” lansowanie zdrowego odżywiania, nie jest czymś odosobnionym. Wiele produktów przedstawia się dziś się, jako wyjątkowo zdrowe, pożywne, poprawiające funkcjonowanie organizmu, dostarczające witamin i składników mineralnych – nie tylko w kontekście dzieci. Margaryny, które zaopiekują się naszym sercem, oleje uzupełniające poziom witamin, pełnoziarniste bułki, zrobione przy użyciu odpowiedniego barwnika czy soki, które mają więcej chemii niż owoców – dziś to standard i musimy mieć tą świadomość. Nie wierzcie reklamom na słowo. Pamietajmy, że aktorzy w reklamach przede wszystkim grają. Nie karmmy siebie i swoich dzieci szkodliwym jedzeniem nawet jeśli jakiś ekspert, aktor czy organizacja je zachwalają. Zachowajmy trochę rozsądku i nie dajmy sobie zrobić wody sodowej z mózgu.